فلج مغزی (CP)  چیست؟

فلج مغزی یک نوع ناتوانی نورولوژیک است که ممکن است در سه مقطع زمانی شامل دوران تکامل جنینی، هنگام تولد و یا سال های اولیه زندگی به دنبال آسیب به ناحیه های حرکتی مغز ایجاد شود.

در نتیجه این آسیب مغز به خوبی رشد نمیکند و یا آسیب میبیند و در نهایت موجب محدودیت در عملکردهای کودک به ویژه در انجام ارادی حرکات میشود.

اغلب عبارت CP به جای فلج مغزی استفاده می شود،CP  مخفف کلمهcerebral palsy ست.”cerebral” برگرفته از کلمه  cerebrum که بخشی از مغز است که در تنظیم  عملکرد حرکتی نقش دارد و “Palsy” به معنی ضعف یا فلج حرکات ارادی در قسمت های مختلف بدن است.

CP معمولاً در نوزادی یا اوایل کودکی تشخیص داده می شود و در حال حاضر  درمان قطعی برای آن وجود ندارد. اگرچه تشخیص و مداخله به موقع می تواند نتایج درمانی و توانبخشی را به طور قابل توجهی بهبود بخشد.

علت فلج مغزی (CP)

علت های مختلفی درباره آسیب های مغزی وجود دارد و ممکن است در هریک از دوران های جنینی، هنگام تولد و بعد از تولد، مغز در حال رشد را تحت تاثیر قرار داده و موجب فلج مغزی شود. البته در اغلب موارد علت دقیق ایجاد آسیب به مغز مشخص نیست و طیفی از عوامل ممکن است احتمال آسیب به مغز و بروز CP  را افزایش دهند.

به طور کلی عوامل موثر در ایجاد فلج مغزی را میتوان در 3 حوزه اصلی قرار داد:

1. سلامت مادر
2. بیماری نوزاد
3. شرایط خاص بارداری یا تولد

• سلامت مادر

ابتلا مادر به برخی بیماری های عفونتی در دوران بارداری ممکن است احتمال فلج مغزی را در نوزاد به طور چشمگیری افزایش دهد. از عفونت های که ممکن است مادر بدان مبتلا شود میتوان به موارد همچون سرخچه ،تبخال، سیفیلیس،توکسوپلاسموز و عفونت ویروس زیکا اشاره کرد.

همچنین مشکلات تیروئید مادر و تشنج وی شرایطی خاصی هستند که ممکن است سلامت مادر در دوران بارداری را تحت تاثیر قرارد دهند.

قرار گرفتن مادر در معرض برخی سم ها از قبیل جیوه متیل در دوران بارداری از دیگر عوامل افزایش دهنده احتمال ابتلا به فلج مغزی در نوزدان است.

• بیماری های نوزادی

بیماریهای موجود در یک نوزاد تازه متولد شده مانند زردی شدید یا بدون درمان، مننژیت باکتریایی، آنسفالیت ویروسی، سكته مغزی کودک در داخل رحم از مواردی هستند که می تواند خطر فلج مغزی را به طور قابل توجهی افزایش دهند.

• عوامل مرتبط به بارداری و تولد

• وزن کم هنگام تولد: نوزادان با وزن کمتر از 2500 گرم بیشتر در معرض ابتلا به CP هستند.
• چند قلویی
• نوزاد نارس: تولد نوزادان قبل از 28 هفته احتمال فلج مغزی را افزایش میدهد.
• وضعیت قرارگیری وارونه نوزاد هنگام زایمان (بریچ breech)

فلج مغزی (CP) چگونه بر بدن تأثیر می گذارد؟

مغز انواع عملکردهای حرکتی را کنترل می کند. کنترل حرکتی می تواند ارادی باشد ، مانند دست دراز کردن به منظور گرفتن یا برداشتن یک شئ. همچنین می تواند غیر ارادی باشد ، مانند رفلکس، همانند زمانی که پزشک به نقطه ای دقیقاً زیر زانوی بیمار ضربه می زند و زانو ناخودآگاه به جلو پرتاب میشود.

وقتی مراکز کنترل حرکتی در مغز آسیب ببینند ، مهارت های حرکتی ارادی و غیر ارادی به درستی عمل نمی کنند. این امر می تواند مجموعه ای از چالش  در زمینه توانایی راه رفتن ، صحبت کردن یا انجام کارهای روزمره به طور مستقل را برای فرد ایجاد کند.

CP بر هماهنگی ، تعادل و حرکت تأثیر می گذارد. این چالش های حرکتی می تواند تغییرات تدریجی و بلند مدتی را برای فرد مبتلا به CP ایجاد کند حتی اگر آسیب اولیه مغزی پیشرونده نباشد. چالش های حرکتی بسته به فرد ممکن است از آسیب حداقلی تا عمیق متغیر باشد  (از ضعف در یک دست ، تا کمبود کامل حرکت ارادی در هر چهار اندام)

همچنین اغلب افراد مبتلا به فلج مغزی می توانند در معرض خطرات بیشتری همچون:

• مشکلات بینایی و شنوایی
• تشنج
• مشکلات گوارشی
• چالش های ارتباطی
• اختلالات حسی
• مشکلات یادگیری
• انحراف ستون فقرات
• درد مزمن
• مشکلات روحی

قرار بگیرند،بنابراین ضروری است یک تیم مراقبتی شامل پزشک متخصص، کاردرمانگر، گفتاردرمانگر، فیزیوتراپیست، روانشناس به این افراد ارائه خدمت کنند.

شیوع فلج مغزی (CP)

فلج مغزی شایع ترین اختلال حرکتی در کودکان محسوب می شود  به طوری که در جهان حدود 17 میلیون فرد مبتلا به فلج مغزی وجود دارد.

شیوع فلج مغزی در مقیاس بین المللی 11/2 در هر 1000 تولد زنده می باشد. این امار در ایران بین 3 تا 5 مورد در هر  1000 تولد زنده تخمین زده شده است.

بیشترین شیوع فلج مغزی در نوزادان با وزن حین تولد بین 1000 تا 1499 گرم و نوزادانی که قبل از 28 هفتگی جنینی(7 ماهگی) به دنیا آمده اند می باشد.

عوارض فلج مغزی (CP)

به طور کلی همه کودکان مبتلا به مغزی در ناحیه ای از مغز که کنترل تون عضلانی را بر عهده دارد دچار آسیب هستند. در نتیجه این امر، تون عضلانی این افراد ممکن است کاهش یافته، افزایش یابد و یا ترکیبی از این دو حالت باشد. اینکه کدامیک از اندام های بدن دارای تون عضلانی غیر طبیعی باشد به ناحیه ای از مغز که در معرض آسیب بوده بستگی دارد.

علائم فلج مغزي از يك کودک به کودک ديگر متفاوت است به طوری که چالش های حرکتی بسته به فرد ممکن است از حداقل اختلال تا آسیب شدید متغیر باشد. مثلا ممکن است در یک کودک صرفا ضعف در عملکرد یک دست باشد اما در کودکی دیگر نقص کامل حرکت ارادی در هر چهار اندام.

اغلب قبل از 3 سالگي علائم اوليه فلج مغزي ظاهر مي شوند. معمولا نوزاد مبتلا به فلج مغزي در مقايسه با كودكان عادي دیرتر مراحل رشدي خود از قبيل گردن گرفتن، سینه خیز رفتن، غلتيدن، نشستن و راه رفتن را کسب می کنند.

عوارض ثانویه فلج مغزی(CP)

ممکن است به دنبال ضعف عضلانی،اسپاسم عضلات و مشکلات هماهنگی  از اصلی ترین عوارض CP  هستند، عوارض ثانویه ی دیگری برای کودک در همان دوران کودکی یا در بزرگسالی ایجاد شود ، از جمله:

اسپاستی سیتی: عبارت است از سفتی و کوتاه شدن بافت عضله به دلیل سفت شدن عضلات . اسپاستی سیتی می تواند بر رشد استخوان تاثیر بذارد و موجب ناهنجاری های مفصل، دررفتگی  لگن یا دررفتگی جزئی شود.

پیری زودرس: برخی از انواع پیری زودرس ، بیشتر افراد مبتلا به فلج مغزی را در دهه 40 به دلیل کرنش وضعیتی که بر بدنشان وارد می کند ، تأثیر می گذارد.

سوء تغذیه بلع یا مشکلات تغذیه ای می تواند برای کسی که فلج مغزی ، به خصوص شیرخوار است ، تغذیه کافی را دشوار کند. این می تواند رشد را مختل کند و استخوانها را تضعیف کند. برخی از کودکان برای دریافت غذای کافی به یک لوله تغذیه نیاز دارند.

شرایط بهداشت روان: افراد مبتلا به فلج مغزی ممکن است از نظر سلامت روان مانند افسردگی باشند. انزوای اجتماعی و چالش های مقابله با معلولیت می تواند به افسردگی کمک کند.

بیماری قلبی و ریه: مبتلایان به فلج مغزی ممکن است به بیماری قلبی و بیماری ریه و اختلالات تنفسی مبتلا شوند.

آرتروز: فشار روی مفاصل یا تراز غیرطبیعی مفاصل از اسپاسم عضلات ممکن است منجر به بروز زودهنگام این بیماری دژنراتیو دردناک استخوان شود.

پوکی استخوان: شکستگی های ناشی از تراکم استخوان کم (استئوپنی) می تواند ناشی از چندین عامل شایع از جمله عدم تحرک ، کمبودهای غذایی و استفاده از داروهای ضد صرع باشد.

مداخلات مورد نياز براي مديريت اختلال كودكان فلج مغزي(CP)

درمان کودکان مبتلا به CP نیاز به یک فرآیند طولانی مدت در طی رشد توسط یک تیم چند رشته ای متشکل از پزشکان متخصص، درمانگران توانبخشی و مشاوران روانشناسی است که بتوانند با تمرکز بر تمام جنبه های رشد کودک و برنامه ریزی مداخلات متنوع درمانی به نیازهای مختلف کودک و خانواده او پاسخ دهند.

توانبخشی

مداخلات توانبخشی شامل کاردرمانی، گفتاردرمانی، ارتز و پروتز، تجهیزات کمکی و تطابقی می باشد. هدف از مداخلات توانبخشی این است که به کودکان فلج مغزی کمک کند تا با کسب حداکثر استقلال عملکردی بتوانند توانایی حرکت ، راه رفتن، صحبت کردن و ارتباط برقرار کردن و شرکت در فعالیت های روزمره زندگی را به بهترین شکل ممکن داشته باشند.

کاردرمانی

کاردرمانگران  تمرینات کششی و تقویتی را برای کمک به شل شدن عضلات دارای سفتی ارائه می دهند. تمرینات درمانی برای افزایش تون  و قدرت عضلانی به کودک مبتلا به فلج مغزی کمک کند تا کنترل بهتری در حرکات بدن داشته باشد. همچنین تمرینات کاردرمانی با هدف بهبود تعادل ، تقویت وضعیت بدن و کاهش خطر مشکلات مفصلی ناشی از ناهموار راه رفتن انجام می شود.

هدف اصلی مداخلات کاردرمانی کاهش وابستگی کودکان به والدین و مراقبانشان در انجام امور روزمره زندگی خود است. کاردرمانگران به کودکان کمک می کنند تا حرکت و هماهنگی در دست ها را کنترل کنند، که می تواند به نوشتن، غذا خوردن، لباس پوشیدن و سایر کارهای معمول کودک کمک کند. کاردرمانگران به کودکانی که علائم شدیدتری دارند کمک می کنند تا راه های خلاقانه ای برای مقابله با چالش های روزمره خود پیدا کنند

گفتاردرمانی

برخی از کودکان مبتلا به فلج مغزی ممکن است در تشکیل کلمات و صحبت صریح مشکل داشته باشند. این ناتوانی در برقراری ارتباط اغلب برای کودک نا امید کننده است. آسیب شناسان گفتار و زبان با استفاده از تمریناتی تخصصی مغز را آموزش می دهند تا توانایی برای تلفظ، درک و تفسیر کلمات، اصوات، اعداد ، مهارت های حرکتی دهان و مهارتهای ارتباطی کودک را افزایش یابد. آسیب شناسان گفتار و زبان با طرح گفتاردرمانی متناسب با نیازهای کودکان، به برقرای ارتباط مناسب آنها کمک می کنند.

ارتز پروتز

به منظور تقويت روشهاي توانبخشي معمولا براي اكثر كودكان فلج مغزي ارتوز، اسپلينت ، قالب هاي گچي و یا  بریس ها تجويز مي شود. اين وسايل به مدیریت اسپاستیسیتی، حفظ و ايجاد ثبات در مفصل و قرار دادن مفصل در وضعيت صحيح ، همچنين ممانعت از كشش بيش از حد عضلات و جلوگیری از ماندگاری تراز غیر معمول استخوان ها و مفاصل كمك مي كنند.