کاردرمانی چیست؟

اغلب افراد با شنیدن عبارت کاردرمانی تصورات مختلفی در مورد این حرفه در ذهنشان شکل میگیرید
برخی کاردرمانی را حرفه ای در زمینه شغل یابی و مشکلات شغلی می دانند
برخی دیگر این رشته را با حرفه مددکاری یکی می دانند
و در نهایت ممکن است افراد در بهترین حالت، کاردرمانی را معادل فیزیوتراپی می دانند.

تعریف کاردرمانی چیست؟
کاردرمانی یا آکیوپیشنال تراپی (occupational therapy) یکی از رشته های زیر مجموعه علوم پزشکی ست که به افرادی که به هر نحوی دچار بیماری، ضایعه، اختلال عاطفی، تعارضات و فشارهای روانی یا حتی تأخیر در رشد یا اختلالات مادرزادی شدند و عملکردهای جسمی، ذهنی یا روانی – اجتماعی آنها تحت تاثیر قرار گرفته است کمک میکند تا بر محدودیت های ناشی از این اختلالات غلبه کرده و در نقش های روزمره زندگی فردی و اجتماعی خود با حداکثر استقلال عملکرد، مشارکت داشته باشند.

واژه کاردرمانی ترجمه عنوان آکیوپیشنال تراپی (occupational therapy) در زبان لاتین است. اکیوپیشن (occupation) به معنی “نقش” که در اصطلاح کاردرمانی شامل همه فعالیت های ست که همه روزه تمامی انسان ها اعم از کودک و بزرگسال در طول زندگی خود به صورت معمول انجام می دهند و با انجام آن احساس زنده بودن و پویایی دارند و هویت خود را با این نقش ها شکل می دهند.
نقش های همچون خوردن، آشامیدن، خوابیدن، کار کردن، بازی، تفریح، مطالعه کردن، عبادت کردن و جشن گرفتن و یا هر نقش دیگری که انسان در روزها، ماه ها و سال های حیات خود، به انجام آن مشغول است.
براساس دیدگاه کاردرمانی کلیه نقش های انسان در طول زندگی روزمره را میتوان در سه دسته اصلی قرار داد:
1- فعالیت های مراقبت از خود (غذا خوردن، لباس پوشیدن، نظافت شخصی، خوابیدن )
2- شغل و یا فعالیت های مولد( بازی کردن کودک، نویسندگی، کارمندی، فروشندگی، خانه داری)
3- تفریح یا فعالیت های اوقات فراغت (گردش رفتن، پرورش گل و گیاه، مهمانی رفتن)
مشارکت فعالانه و مستقل افراد در هریک از این نقش های سه گانه و ایجاد تعادل میان عملکرد در هر سه این حوزه ها منجر به حفظ و ارتقاء توان جسمی و آرامش روانی فرد خواهد شد و در نتیجه یک همبستگی بین جسم و روان انسان شکل گرفته و سطح مناسبی از سلامت و کیفیت زندگی را به دنبال خواهد داشت .
حال اگر در نتیجه بیماری ، آسیب دیدگی ، ناتوانی یا حوادث چالش برانگیز زندگی، مشارکت فرد در نقش های روزمره زندگی که برایش هدفمند و ارزشمند است دچار اختلال شود و تعادل میان نقش های عملکرد وی برهم خورد، فرد در انجام بسیاری از نقش های خود به دیگران وابسته خواهد شد و برای برگرداندن استقلال عملکردی و در نهایت سلامت نسبی جسمی و روانی خود نیازمند مداخله درمانی خواهد بود.
اینجاست که کاردرمانگران وظیفه بازگرداندن توانای ایفای نقش ها ، ایجاد تعادل میان انجام آنها و در نهایت ارتقا کیفیت زندگی افراد با وجود بیماری، ضایعه و اختلال را برعهده خواهند گرفت.
ابزار اصلی کاردرمانگران برای انجام این مهم، نقش های زندگی روزمره خود بیمار است که هم به عنوان ابزاری جهت کسب بیشترین میزان بازتوانی و نیز به عنوان هدف نهایی درمان که همان مستقل شدن حداکثری در انجام آن نقش است، مورد استفاده قرار میگیرید.

از این روست که میتوان کاردرمانی را علم و هنر استفاده درمانی از نقش های معنی دار و هدفمند روزمره زندگی انسان برای بهبود حداکثری و مستقل شدن دانست.
کاردرمانگران دقیقا چه کاری انجام می دهند؟
متخصصین کاردرمانی با تحصیل علومی از جمله فیزیولوژِی ، آناتومی و حرکت شناسی، علوم اعصاب، روانشناسی، جامعه شناسی، تجزیه و تحلیل فعالیت ها، ارزیابی های شغلی و حرفه ای و نیز سپری کردن دوره های کار آموزی بالینی در فضاهای کلینیکی و بیمارستانی، با ماهیت بیمارهای مختلف جسمانی، ذهنی و روانی-اجتماعی آشنا شده و روندهای ارزیابی و مداخلات بالینی را تمرین و تجربه میکنند.
همانطور که اشاره شد ابزار اصلی کاردرمانگران برای بازتوانی استفاده از نقش های معنی دار افراد است به طور نمونه در بیماران اختلالات جسمی برای بهبود مهارت های حرکتی به جای تکرار یه سری الگوهای حرکتی و تمرینی کلیشه ای که ممکن است برای بیمار بی معنی و خسته کننده باشد، کاردرمانگر تمرینات را به شکل فعالیت معنی دار و در قالب نقش های روزمره زندگی فرد ارائه میکند.
برای مثال در بیماران سکته مغزی که حرکات شانه و دست آنها محدود شده است و دارای سفتی و ضعف عضلانی هستند کاردرمانگر علاوه بر تکنیک های اولیه حرکت درمانی و تمرین درمانی، به فرد کمک میکند که شانه و دست خود را در فعالیت های همچون بلند شدن از روی تخت، شانه کردن موی سر، تلاش برای گرفتن لیوان، پوشیدن پیراهن و شلوار و فعالیت های از این قبیل به کار گیرد تا با کاربردی کردن روند درمان و پرهیز از حرکات تکراری و ملال آور، علاوه بر بهبود عملکرد حرکتی فرد، انگیزه مشارکت و امید به بهبودی را در بیماران افزایش دهد.

یا در کودکان مبتلا به فلج مغزی که به دنبال عوارض ناشی از آسیب مغزی قادر به نشستن، ایستادن و راه رفتن مستقل نیستند و در اغلب فعالیت های خود به والدینشان وابسته هستند کاردرمانگر تمرینات بازتوانی حرکتی این کودکان را در قالب بازی که نقش اساسی زندگی یک کودک است طراحی میکند. کودکی که پشت یک میز نشسته و با دو دست خود بر یک طبل میکوبد یا با ایستادن با کمک جلوی یک آیینه بزرگ در حال نقاشی با دست خود روی آیینه است و یا با کمک یک واکر در حال دنبال کردن یک توپ فوتبال برای شوت کردن توپ است در تمامی این موقعیت ها سرگرم بهبود و رشد مهارت های حرکتی خود است و این در حالی ست که او بازی میکند و در حال لذت بردن از این نقش کودکی خود است.

همچنین بیمار دچار افسردگی مزمن را در نظر بگیرید که به دنبال عوارض ناشی از افسردگی همچون خواب بیش از اندازه، کم اشتهایی و کم تحرکی، مشارکتش در امور روزمره زندگی اش مختل شده و تعادلی بین نقش هایش برقرار نیست. کاردرمانگر با تکیه بر کاربرد درمانی شرکت در آکیوپیشن ها در کنار دارو درمانی سعی در تسهیل مشارکت این فرد در فعالیت های هنری و اوقات فراغت همچون صنایع دستی یا باغبانی و یا فعالیت ورزشی دارد تا با ایجاد انگیزه و به دنبال آن بهبود نسبی خلق فرد، سطح عملکرد و مشارکت او در نقش های روزمره زندگیش افزایش یابد.
چه گروه سنی از افراد به کاردرمانی نیاز دارند؟
کاردرمانگران به تمام گروه‌های سنی از نوزادان، کودکان و بزرگسالان تا سالمندان می‌توانند خدمات درمانی ارائه دهند. این خدمات شامل طیفی گسترده از اختلالات در سنین مختلف را شامل می شود که در زیر به چند نمونه آن اشاره شده است:
• پوزیشن دهی و ماساژ نوزدان نارس در NICU و یا تمرینات حرکتی اولیه بیماران سکته مغزی در ICU
• کمک به کسب آمادگی یک کودک فلج مغزی برای مدرسه رفتن
• تسهیل عملکرد آشپزی مستقل در یک خانم خانه دار مبتلا به ام اس
• آماده کردن یک پسر جوان دارای ضایعه نخاعی که بر ویلچر نشسته برای ورزش تنیس روی میز با ویلچر
• کمک به مشارکت فعال سالمندان مقیم آسایشگاه سالمندان در فعالیت های روزانه ورزشی و تحرک
• آموزش خانواده و مراقبین تطابق محیط منزل در فرد مبتلا به آلزایمر مزمن
به طور کلی میتوان گفت هر فردی به واسطه بیماری، آسیب دیدگی، ناتوانی یا حوادث چالش برانگیز زندگی دچار محدودیت عملکردی در نقش های روزمره زندگی خود شده است برای دست یابی به حداکثر استقلال و توانمندی، نیازمند دریافت خدمات کار درمانی است.
کاردرمانی در چه بیماری و اختلالاتی خدمات ارائه میکند؟
به طور کلی حیطه ی های فعالیت کاردرمانی در کودکان و بزرگسالان را میتوان به چند دسته کلی تقسیم کرد:
1- اختلالات جسمی- حرکتی

• کودکان: تاخیر حرکتی، فلج مغزی، در رفتگی لگن، تورتیکولی(کج گردنی)، دیستروفی عضلانی، فلج ارب، بیماریهای متابولیک
  • بزرگسالان: سکته مغزی، ام اس، پارکینسون، ضایعات نخاعی، سوختگی ها، آسیب ها ارتوپدیک دست، بیماری های روماتیسمی

2- اختلالات ذهنی و شناختی
• کودکان: اختلالات طیف اتیسم، سندرم داون، اختلالات متابولیسم، اختلال کمبود توجه بیش فعالی
• بزرگسالان: مشکلات شناختی ناشی از سکته مغزی، آلزایمز، پارکینسون

3- اختلالات روانی – اجتماعی
• کودکان: مشکلات اضطرابی و افسردگی کودکان، فوبیا یا ترس شدید، مشکلات ارتباطی- اجتماعی،کودکان با اعتمادبه نفس پایین
• بزرگسالان: افسردگی، اسکیزوفرنی، اختلال وسواس جبری، دمانس

4- اختلالات یادگیری کودکان
اختلال خواندن، اختلال نوشتن، اختلال محاسبه، مشکلات دست خط
البته لازم به ذکر است که توان بخشی یک کار تیمی است و در اغلب اختلالات یک تیم درمانی شامل پزشک، پرستار، فیزیوتراپیست، کاردرمانگر، گفتاردرمانگر، روانشناس، مددکار با همکاری هم روند درمان را پیش می برند.
خدمات کاردرمانی در کجا ارائه می‌شود؟
• بیمارستان‌ها
• کلینیک‌های کاردرمانی خصوصی تحت نظارت سازمان نظام پزشکی
• مراکز مراقبت و نگه داری تحت نظارت سازمان بهزیستی
• مدارس استثنائی
• مراکز هلال احمر
• مراکز ویژه بیماران اعصاب و روان
• مراکز سالمندان